Współczesne miejsce pracy, pełne rosnących wymagań i presji na uzyskiwanie najlepszych wyników, stawia przed pracownikami liczne wyzwania. Choć dążenie do efektywności i realizacji ambitnych celów jest nieodłącznym elementem funkcjonowania organizacji, w pewnych przypadkach może powodować narastające napięcie, które negatywnie wpływa na atmosferę w zespole. W połączeniu z brakiem odpowiedniego zrozumienia i wsparcia ze strony osób zarządzających, sytuacja ta może stopniowo prowadzić do powstania toksycznego środowiska pracy.
„Toksyczne środowiska pracy powstają, gdy uwaga przesuwa się z ludzi na zyski,
a ludzie są traktowani jako zasoby, a nie jednostki”
Brené Brown (z książki „Odwaga w przywództwie”)
Gdy głównym celem staje się realizacja zadań w jak najkrótszym czasie, a tempo pracy nieustannie rośnie, pracownicy mogą poczuć się przytłoczeni i wyczerpani. W takich okolicznościach brakuje przestrzeni na odpoczynek, refleksję czy akceptację błędów, które są naturalną częścią procesu rozwoju. Zamiast cieszyć się z dobrze wykonanego zadania, pojawia się nieustanna presja, aby osiągać więcej i szybciej, bez możliwości złapania oddechu. Nawet, jeśli sukcesy są osiągane, często dzieje się to kosztem zdrowia psychicznego i fizycznego. Pracownicy zamiast wspierać się, współpracować i motywować się nawzajem, mogą działać w izolacji, unikając otwartych rozmów i dzielenia się swoimi wątpliwościami. Może pojawić się m. in. poczucie wypalenia zawodowego, utrata motywacji, a nawet problemy ze zdrowiem. Doświadczając tego praca staje się ciężarem.
Wielu badaczy dostrzega znaczenie takich zjawisk w kontekście zdrowia i efektywności organizacji. Christina Maslach, autorka koncepcji wypalenia zawodowego, wskazuje, że długotrwały stres w pracy prowadzi do utraty energii, wyczerpania oraz obojętności wobec wykonywanych zadań. W jej modelu wypalenia, zrozumienie i wsparcie ze strony organizacji są kluczowe, aby zapobiegać negatywnym skutkom presji na pracowników. Maslach podkreśla również, że organizacje, które nie dostrzegają wypalenia swoich pracowników, mogą szybko stracić ich zaangażowanie i lojalność.
Jak rozpoznać toksyczne środowisko pracy?
Toksyczność w miejscu pracy rzadko objawia się w sposób wyraźny i nagły. Częściej jest to proces stopniowy, który w początkowej fazie może być trudny do zauważenia. Warto jednak zwrócić uwagę na pewne sygnały, które mogą wskazywać na to, że atmosfera w firmie staje się coraz mniej sprzyjająca.
Jednym z pierwszych objawów toksyczności jest ciągły stres. Jeśli pracownik codziennie czuje, że jest pod presją, a zadania nigdy się nie kończą, może to być oznaką niezdrowego klimatu w pracy. Pracownicy mogą zaczynać odczuwać, że ich praca nigdy nie jest wystarczająca, a oczekiwania wobec nich są coraz bardziej wygórowane.
Brak przejrzystości w zakresie celów i oczekiwań to typowa cecha toksycznego środowiska, gdzie komunikacja jest ograniczona, niejasna lub zniekształcona. Decyzje są podejmowane za zamkniętymi drzwiami, a pracownicy nie są informowani o ważnych zmianach lub nie są zaangażowani w procesy decyzyjne.
Innym sygnałem toksycznego środowiska są relacje międzyludzkie. Jeżeli w zespole panuje nieufność, brak współpracy lub cichym zwyczajem jest unikanie otwartych rozmów, wtedy atmosfera może stać się bardzo trudna do zniesienia. W takich warunkach nie ma miejsca na otwartość, co sprzyja narastającemu poczuciu izolacji. Tego typu zachowania, takie jak mikrozarządzanie czy toksyczna konkurencja, gdzie współpracownicy rywalizują ze sobą, zamiast wspierać się nawzajem, prowadzą do pogłębienia tych problemów. Zamiast tworzyć kulturę współpracy, w toksycznym środowisku nieustanna rywalizacja wprowadza atmosferę niepewności i stresu.
Robert Karasek i Töres Theorell, twórcy modelu stresu zawodowego, podkreślają, że napięcie w pracy może wynikać z wysokich wymagań w połączeniu z niskim poziomem kontroli nad własnymi zadaniami. Ich model sugeruje, że tego rodzaju środowisko sprzyja chronicznemu stresowi i wypaleniu zawodowemu. Brak kontroli nad własnymi obowiązkami, w połączeniu z nieustannym stresem, może prowadzić do negatywnych konsekwencji zarówno dla zdrowia, jak i efektywności w pracy.
Kiedy liderzy tolerują toksyczne zachowania (a niekiedy nawet są ich źródłem), tworzą przestrzeń, w której nie ma miejsca na autentyczność, a ludzie zaczynają działać z lęku, zamiast z zaangażowania i odwagi.
Jak poradzić sobie z toksycznym środowiskiem pracy?
Kiedy już dostrzeżemy oznaki toksycznej atmosfery w miejscu pracy, musimy zdecydować, jak najlepiej sobie z tym poradzić. Oczywiście każda sytuacja jest inna, ale poniżej przedstawiam kilka sposobów, które mogą być pomocne.
1. Zadbaj o swoje granice
Pierwszym krokiem, który może pomóc w trudnej sytuacji, jest umiejętność wyznaczania zdrowych granic. Jeśli czujesz, że praca zaczyna Cię przytłaczać, a obowiązki stają się zbyt wymagające, spróbuj zastanowić się, co możesz zrobić, by odzyskać równowagę. Czasami warto poprosić o wsparcie lub powiedzieć „nie” (np. „nie jestem w stanie wykonać tego w wyznaczonym czasie”, „potrzebujemy zrewidować harmonogram”, „musimy inaczej podzielić pracę”). Pracownicy, którzy potrafią dbać o swoje granice, są w stanie unikać wypalenia i zachować zdrowie psychiczne. Zadbaj o to, by znaleźć czas na odpoczynek, hobby czy rozmowy z bliskimi, które pozwolą Ci się zrelaksować i nabrać dystansu.
2. Szukaj wsparcia u współpracowników
Człowiek nie jest samotną wyspą – w obliczu toksycznego środowiska pracy warto szukać wsparcia wśród współpracowników. Zbudowanie pozytywnej grupy osób mierzących się z podobnymi wyzwaniami środowiska pracy, która będzie dzielić się doświadczeniami (ale nie po to, by narzekać i jeszcze bardziej nakręcać się) i wspierać w trudnych chwilach, może pomóc przetrwać najcięższe okresy. Otwórz się na rozmowy, szukaj innych osób, które czują się podobnie – razem możecie stworzyć przestrzeń do wyrażania swoich emocji, bez obawy o osądzenie. Często w takich sytuacjach poczucie wspólnoty daje poczucie bezpieczeństwa i zmniejsza stres.
3. Porozmawiaj konstruktywnie z przełożonym
Choć w toksycznym środowisku może być trudno, warto spróbować porozmawiać o swoich odczuciach z przełożonym. Ważne, by podejść do tego tematu w sposób konstruktywny, starając się wyrazić swoje potrzeby bez oskarżania. Warto skupić się na faktach i zapytać, jak można poprawić sytuację, czy jest możliwość zmiany w organizacji pracy lub relacjach międzyludzkich. Takie rozmowy mogą być trudne, ale często stanowią pierwszy krok do poprawy. Warto być gotowym na kompromisy i zrozumienie drugiej strony, a jednocześnie wyrażać swoje potrzeby w sposób asertywny.
4. Skorzystaj z pomocy zewnętrznej
Czasem toksyczne środowisko pracy jest na tyle silne, że samodzielne poradzenie sobie z nim staje się niezwykle trudne. W takich przypadkach warto poszukać pomocy zewnętrznej – terapeuty lub coacha, którzy pomogą wypracować strategie radzenia sobie ze stresem i trudnymi sytuacjami. Pomoc specjalistów może okazać się nieoceniona, zwłaszcza jeśli w pracy dochodzi do mobbingu lub innych form nadużyć.
5. Rozważ zmianę pracy
Jeśli po wielu próbach poprawy sytuacji wciąż czujesz, że toksyczne środowisko jest nie do zniesienia, warto zastanowić się nad zmianą miejsca pracy. Choć może to być trudna decyzja, czasami jest to najlepsza opcja, by odzyskać równowagę i zdrowie psychiczne. Zmiana pracy może być szansą na znalezienie miejsca, w którym poczujesz się szanowana, doceniana i w pełni zaangażowana. Choć decyzja o odejściu bywa emocjonalnie trudna, może okazać się krokiem ku lepszemu samopoczuciu i większej satysfakcji zawodowej.
Opuszczenie toksycznego miejsca pracy jest trudne, ale pozostanie w nim może finalnie kosztować więcej. Odejście nie oznacza poddania się, czy poniesienia porażki. Oznacza wybranie siebie i swojego zdrowia.
Jak zapobiegać toksycznemu środowisku w przyszłości?
Warto pamiętać, że stworzenie zdrowej atmosfery w pracy zależy nie tylko od pracowników, ale również od organizacji. Firmy, które dbają o kulturę pracy, transparentność, wsparcie dla swoich pracowników oraz równowagę między życiem zawodowym a prywatnym, mają większe szanse na budowanie pozytywnego środowiska. Edgar Schein, badacz organizacji, wskazuje, że kultura organizacyjna, którą tworzą liderzy, może mieć kluczowy wpływ na atmosferę w firmie. Odpowiednie wartości, komunikacja i troska o pracowników mogą zminimalizować ryzyko toksycznego klimatu.
Firmy, które dostrzegają wartość w trosce o dobrostan swoich pracowników, mogą również zastosować teorię Amy Edmondson o „bezpieczeństwie psychologicznym”. Tworzenie atmosfery, w której pracownicy czują się bezpieczni, dzieląc się swoimi wątpliwościami i błędami, pomaga unikać sytuacji toksycznych i sprzyja lepszemu rozwiązywaniu problemów.
Podsumowanie
Toksyczne środowisko pracy to poważne wyzwanie, które może wpływać na życie zawodowe i osobiste pracowników. Kluczowe jest, by rozpoznać jego oznaki na wczesnym etapie i podjąć odpowiednie kroki, by sobie z nim poradzić. Niezależnie od tego, czy chodzi o szukanie wsparcia, rozmowy z przełożonymi, czy o ewentualną zmianę pracy – warto dbać o swoje zdrowie psychiczne i fizyczne, bo to ono stanowi fundament zarówno osobistego, jak i zawodowego poczucia spełnienia.
Jeśli chcesz o porozmawiać o swojej sytuacji, by zwiększyć samoświadomość i poszukać innej perspektywy – spotkajmy się.
Marta Jagodzińska
Konsultantka HR, akredytowany Coach PCC ICF (International Coaching Federation), certyfikowany Coach Zespołowy i Grupowy, certyfikowana Facylitatorka #IamRemarkable (inicjatywa firmy Google), absolwentka programu Transformational Presence Leadership and Coach Training (TPLC autorstwa Alana Seala) oraz Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR). Licencjonowana Konsultantka i Trenerka odporności psychicznej Mental Toughness (MTQ48 i MTQPlus) oraz Zintegrowanego Modelu Przywództwa (ILM72). Absolwentka Uniwersytetu SWPS w Warszawie, kierunek: psychologia, dwie specjalizacje: zarządzanie zasobami ludzkimi oraz stres w organizacji. Ukończyła także studia podyplomowe w Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie na dwóch kierunkach: Coaching profesjonalny – metody i praktyka oraz Zarządzanie kompetencjami pracowników. Specjalizuje się w badaniu potencjału menedżerskiego (Assessment i Development Center, badanie odporności psychicznej MTQ48 i MTQPlus, badanie stylu przywództwa ILM72), coachingu menedżerów i liderów oraz coachingu zespołów. Od 11 lat aktywnie działa na rzecz kobiet, wspierając je w rozwoju naturalnej pewności siebie, wzmocnieniu odporności psychicznej oraz świadomym zarządzaniu karierą. Autorka narzędzia rozwojowego do wzmacniania odporności psychicznej „Energia myśli”. Stale pogłębia swoją wiedzę i doświadczenie w zakresie podejścia, badań naukowych i praktyki w obszarze mental health & wellbeing. Pracuje w podejściu transformującym, opartym na holistycznej koncepcji człowieka. Zrealizowała ponad 2000 godzin sesji coachingowych. Przez kilkanaście lat pracowała na etacie w międzynarodowych i polskich korporacjach w obszarze HR. Jej Klientami są zarówno osoby indywidualne (przede wszystkim kobiety), jak i organizacje i ich pracownicy.
tel. +48 600 245 200
kontakt@martajagodzinska.pl